Refluks – jadłospis – 1600 kcal, przyczyny i objawy, zalecenia żywieniowe

• Przyczyny i objawy refluksu
• Zalecenia żywieniowe i stylu życia
• Najważniejsze zalecenia żywieniowe – refluks żołądkowo przełykowy
• Aktywność fizyczna
• Przykładowy jadłospis w refluksie – 1600 kcal

Choroba refluksowa przełyku (GERD) charakteryzuje się uciążliwymi objawami, które występują w wyniku cofania się treści żołądkowej do przełyku. Objawy towarzyszące chorobie to m.in. zgaga, odbijanie, piekący ból w klatce piersiowej i inne objawy takie jak kaszel czy chrypka. Wraz z chorobą refluksową występują często: lęk i depresja. Gastroenterolodzy stosują terapię lekami hamującymi wydzielanie kwasu (IPP), zalecana jest również modyfikacja stylu życia oraz dietoterapia a przy chorobie często opornej na leczenie inhibiotorami pompy protonowej (IPP) wskazana bywa psychoterapia oraz leki antydepresyjne.

Przyczyny i objawy refluksu

Choroba występuje u ok 10-30% populacji ogólnej w krajach zachodnich. Zgaga częściej występuje u kobiet, natomiast mężczyźni są bardziej narażeni na uszkodzenie błony śluzowej przełyku. Najczęstszymi przyczynami choroby refluksowej są: palenie tytoniu, regularne spożywanie alkoholu, otyłość, wysokie spożycie soli, nieregularne spożywanie posiłków oraz przejadanie się (duże porcje posiłków). U kobiet ochronne działanie mogą mieć estrogeny poprzez wzmacnianie bariery błony śluzowej przełyku.

Często towarzysząca chorobie depresja i stany lękowe powodują zaburzenia neuroprzekaźników, przyczyniając się do wadliwej funkcji osi mózgowo-jelitowej (jelita w organizmie ludzkim są ściśle połączone z układem nerwowym poprzez nerw błędny). Efektem tych zaburzeń jest nieprawidłowa motoryka przewodu pokarmowego oraz bardziej wrażliwy przełyk, czego konsekwencją jest zaostrzenie refluksu. Stany lękowe i depresyjne mogą być przyczyną powstawania tzw. błędnego koła choroby.

Objawy, które występują najczęściej w chorobie refluksowej:

• zgaga,
• zarzucanie treści pokarmowej,
• oraz objawy poza przełykowe – ból w klatce piersiowej, podrażnienie krtani, przewlekły kaszel i chrypka

Zgaga i zarzucanie treści pokarmowej do przełyku może występować co najmniej 3 razy w tygodniu i nie zmniejszać się po podaniu podwójnej dawki IPP przez 8–12 tygodni. Inną przyczyną występowania refluksu jest również przyjmowanie leków m.in. Statyn, Inhibitorów enzymu konwertującego angiotensynę, Selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, Blokerów kanałów wapniowych, Leków przeciwpłytkowych, Antybiotyków (np. klindamycyna lub doksycyklina), i przede wszystkim leków przeciwzapalnych – NLPZ (np. aspiryna, ibuprofen, naproksen).

Występują także inne przyczyny podobne do choroby refluksowej, tj:

• Eozynofilowe zapalenie przełyku,
• Zaburzenia motoryki przełyku (np. zmniejszona kurczliwość przełyku),
• Zgaga funkcjonalna,    
• Opóźnione opróżnianie żołądka,
• Połknięcie środka żrącego,
• Rak przełyku

Refluks może wynikać z niewłaściwego stylu życia, tj. nieregularne spożywanie posiłków, duże porcje, regularne spożywanie alkoholu, palenie tytoniu, z nadwagi i otyłości, dużych ilości soli w diecie, długotrwałego lub częstego przyjmowania niektórych leków. Choroba może objawiać się zgagą i zarzucaniem treści pokarmowej z żołądka do przełyku podrażniając jego błonę śluzową. Na zwiększenie dolegliwości oraz oporność na leczenie farmakologiczne może wpływać pośrednio również stan emocjonalny.

Zalecenia żywieniowe i stylu życia

Spożycie cukrów prostych

Randomizowane badanie kontrolne (RCT) z udziałem 98 pacjentów mających objawy  refluksu wskazało, że ograniczenie spożycia cukrów prostych może zmniejszać epizody cofania soków żołądkowych, w tym ich częstotliwość i nasilenie objawów. Pacjenci zostali podzieleni na 4 grupy, większość była w średnim wieku (60 lat) i byli poddani obserwacji przez 9 tygodni. W grupie stosującej dietę z ograniczeniem cukrów prostych o 10% (o 50–70 g/d ( P s = 0,001) zaobserwowano zmniejszenie ilości epizodów refluksu.

Czynniki dietetyczne

Produkty i potrawy, które mogą zwiększać epizody refluksu to np. potrawy smażone, dania pikantne, owoce cytrusowe i słodycze. Korzystny wpływ na ograniczenie objawów mogą mieć warzywa. Na zwiększenie dolegliwości może mieć wpływ spożycie kawy (> 4 filiżanek dziennie) i herbaty oraz alkoholu. Badano także wpływ diety FODMAP i diety Śródziemnomorskiej. Dieta FODMAP może zmniejszać poposiłkowe objawy refluksu u pacjentów z zespołem jelita drażliwego.

Dieta Śródziemnomorska, w której występuje zwiększone spożycie błonnika (produktów pełnoziarnistych), warzyw i owoców, tłuszczy nienasyconych, ograniczenie mięsa i produktów mięsnych oraz kwasów tłuszczowych nasyconych wykazuje korzystny wpływ na ograniczenie epizodów refluksu oraz w profilaktyce choroby. Istotne w ograniczeniu objawów jest także zmniejszenie objętości spożywanej porcji oraz pora spożywania posiłków. Zaleca się aby ostatni posiłek spożywać najpóźniej 3 godziny przed snem.

Czynniki stylu życia

Zwiększeniu objawów może towarzyszyć spanie na wznak bez uniesionego wezgłowia oraz pozycja na prawym boku, natomiast wezgłowie podwyższone o 20cm przy pozycji na wznak ogranicza epizody cofania treści. Korzystne w poprawie jakości snu jest również spanie na lewym boku. Uprawianie umiarkowanej ≥ 30 minut tygodniowo aktywności fizycznej zmniejsza objawy cofania treści żołądkowej i stanowi profilaktykę choroby.

Najważniejsze zalecenia żywieniowe – refluks żołądkowo przełykowy

• Spożywaj 4-6 posiłków dziennie, w regularnych odstępach czasowych (co 2-3 godziny). Ostatni posiłek spożywaj 3-4 godziny przed snem. Zwykle ok. 4 godzin trwa opróżnianie żołądka z większości treści pokarmowej. Regularnie spożywane posiłki o mniejszej objętości mogą zmniejszyć uczucie pełności oraz ryzyko cofania się treści pokarmowej do przełyku.
• Spożywaj posiłki w spokojnej atmosferze i bez pośpiechu w celu uniknięcia połykania dużych ilości powietrza.
• Staraj się nie pić dużych ilości płynów w trakcie i po posiłku, ponieważ zwiększa to objętość treści żołądka.
• Spożywaj posiłki o umiarkowanej temperaturze, aby nie podrażniać przełyku. Unikaj spożywania potraw gorących i zimnych.
• Stosuj odpowiednie techniki kulinarne. Unikaj smażenia z dodatkiem tłuszczu. Wskazane jest gotowanie, gotowanie na parze, duszenie bez wcześniejszego obsmażania oraz pieczenie bez dodatku tłuszczu np. w folii, rękawie lub naczyniu żaroodpornym. Można też piec we frytkownicy beztłuszczowej nie spiekając potrawy.
• Wyeliminuj z diety produkty i potrawy, których spożycie powoduje nasilenie dolegliwości.
• Najczęściej do nasilenia objawów przyczyniają się: produkty i potrawy tłuste, które długo zalegają w żołądku np. tłuste mięsa, wędliny, sery pleśniowe i dojrzewające, sery topione, śmietana, chipsy, frytki, potrawy smażone, kakao i wyroby czekoladowe; – produkty i potrawy mogące podrażnić błonę śluzową przełyku i/lub pobudzać wydzielanie soku żołądkowego np. musztarda, sos winegret, ketchup, owoce cytrusowe i soki z tych owoców, pomidory i przetwory z pomidorów, ostre przyprawy, gumy do żucia, mięta; – napoje gazowane – gaz powoduje zwiększenie objętości żołądka.
• Uwzględnianie w diecie produktów hamujących wydzielanie soku żołądkowego: tłuszcze łatwo strawne takie, jak: masło, śmietanka, oleje roślinne, oliwa z oliwek, margaryny miękkie, oraz produktów neutralizujących działanie kwasu solnego: produkty białkowe takie jak: mleko, nie kwaśny twarożek, jaja, chude wędliny, chude mięso, ryby.
• Ograniczenie produktów, które mogą drażnić błonę śluzową żołądka w sposób termiczny: (potrawy gorące lub zimne- pobudzają one motorykę żołądka i jelit, a gorące dodatkowo powodują przekrwienie błony śluzowej żołądka), mechaniczny: (produkty z dużą zawartością błonnika -pieczywo razowe, grube kasze, surowe warzywa i owoce, suche nasiona roślin strączkowych, orzechy, nasiona, pestki, mak i chemiczny: (zbyt kwaśne owoce, nie rozcieńczone soki, potrawy wędzone, marynowane, pikantne przyprawy -pieprz, papryka, chili, musztarda, ketchup, ocet, sól.
• Techniki przygotowania potraw. Potrawy należy sporządzać metodą gotowania w wodzie, na parze, pieczenia w rękawie foliowym lub naczyniu żaroodpornym, duszenia bez uprzedniego obsmażania. Zupy i sosy zagęszcza się zawiesiną z mąki i mleka lub śmietanki. Mają tu zastosowanie zupy przecierane.
• W okresie zaostrzenia choroby potrawy przyrządza się w taki sposób, aby w jak największym stopniu ograniczyć procesy żucia i gryzienia pokarmów. Żucie powoduje bowiem zwiększenie wydzielania soku żołądkowego. Potrawy wtedy powinny mieć zatem konsystencję papkowatą. Należy je miksować, przecierać lub mielić. Warzywa i owoce należy spożywać gotowane, w postaci rozdrobnionej, przetartej lub w postaci surowych soków rozcieńczonych mlekiem lub śmietanką.
• W okresie remisji choroby (poprawy), kiedy nie występują żadne dolegliwości, możliwe jest spożywanie wymienionych produktów na surowo w postaci rozdrobnionej.
• Po ustąpieniu ostrych objawów choroby nie powinno się jeść produktów, które są ciężko strawne, długo zalegają w żołądku i mogą wywoływać bóle brzucha, wzdęcia i zgagę. Należą do nich między innymi: nasiona roślin strączkowych, kapusta, cebula, czosnek, pory, ogórki, grzyby, gruszki, czereśnie, wiśnie, śliwki, owoce marynowane, suszone, orzechy, potrawy smażone, produkty marynowane, wędzone, peklowane.
• Podczas przyrządzania potraw dopuszcza się stosowanie jedynie łagodnych przypraw: wanilia, cynamon, sok z cytryny, koperek, zielona pietruszka, kminek, bazylia, majeranek, tymianek, lubczyk, rozmaryn, .

Aktywność fizyczna

Zadbaj o regularną aktywność fizyczną.

• Regularny wysiłek fizyczny o umiarkowanej intensywności może być pomocny w leczeniu choroby refluksowej m.in. poprzez wzmocnienie mięśni przepony.
• Zgodnie z zaleceniami każdego dnia należy wykonywać co najmniej 30-minutowy, umiarkowany wysiłek fizyczny np. spacer, marszobiegi, jazda na rowerze lub pływanie.
• Niewskazane jest wykonywanie ćwiczeń bezpośrednio po posiłku. Warto również unikać ćwiczeń zwiększających ciśnienie w obrębie jamie brzusznej np. dźwigania ciężarów, skłonów. Możesz skonsultować się ze specjalistą do spraw aktywności fizycznej lub fizjoterapeutą, by odpowiednio dopasować do swoich możliwości rodzaj ćwiczeń, czas ich trwania oraz częstotliwość.

Przykładowy jadłospis w refluksie – 1600 kcal

Literatura

• Yanping TANG, Peicai LI, Xi LIU, Lei LIU, Yanxia GONG, Xiaodong WEI, Lina LIU, and Li YANG, A single-center retrospective study on epidemiological and Traditional Chinese Medicine syndrome characteristics of 21010 patients with reflux/heartburn symptoms, Journal of Traditional Chinese Medicine, 2023, 43(3): 574–581. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10133939/
• Francesco Rettura, Francesco Bronzini, Michele Campigotto, Christian Lambiase, Andrea Pancetti, Ginevra Berti, Santino Marchi, Nicola de Bortoli, Frank Zerbib, Edoardo Savarino, and Massimo Bellini, Refractory Gastroesophageal Reflux Disease: A Management Update, Frontiers in Medicine, 2021; 8: 765061. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8591082/
• Cihang Gu, Timothy Olszewski, Karen L. King, Michael F. Vaezi, Kevin D. Niswender and Heidi J. Silver, The Effects of Modifying Amount and Type of Dietary Carbohydrate on Esophageal Acid Exposure Time and Esophageal Reflux Symptoms: A Randomized Controlled Trial, The American Journal of Gastroenterology, 2022, 117(10): 1655–1667.
• Dianxuan Jiang, Qianjun Zhuang, Xingyu Jia, Songfeng Chen, Niandi Tan, Mengyu Zhang, and Yinglian Xiao, Current complementary and alternative therapy forgastroesophageal reflux disease, Gastroenerology Report, 2023; 11: goad057.